Саммитке Орталық Азия елдері Үкіметтерінің саяси көшбасшылары, халықаралық сарапшылар, халықаралық ұйымдар мен дипломатиялық топтардың өкілдері, жеке меншік секторының басшылары және Орталық Азияның азаматтық қоғам өкілдері қатысып жатыр.

Ұйымдастырушылар атынан саммит қатысушыларына Қазақстан Премьер-Министрі Әлихан Смайылов және БҰҰ Бас хатшысының орынбасары, БҰҰДБ Әкімшісінің көмекшісі Уша Рао-Монари сәлемдеме сөзін сөйледі.

Әлихан Смайылов өз сөзінде Қазақстанның БҰҰ-ның 2030 жылға дейінгі күн тәртібіне қол жеткізуді жақтайтынын, мұның дәлелі ретінде ұлттық даму стратегиялары мен бағдарламаларына Тұрақты даму мақсаттарының индикаторларының енгізілуін атап өтті. Елімізде қабылданған міндеттемелерді жүзеге асыру үшін ТДМ бойынша Үйлестіру кеңесі жұмыс істейді.

ҚР Премьер-Министрінің айтуынша, бұл орайда әлемдік экономикадағы терең құрылымдық өзгерістер аясында экономикалық дамудың ұлттық саясатын орта мерзімді перспективаға бейімдеу қажеттілігі туындады.

«Осыған байланысты біз бизнес-қоғамдастық пен халықаралық ұйымдар сарапшыларының белсенді қатысуымен Жаңа Қазақстанның экономикалық саясатын әзірлеуге кірістік. Осы құжат аясында инвестициялық ахуал мен кәсіпкерлік ортаны жақсарту, мемлекеттің экономикаға қатысуын азайту, инновациялар мен баламалы энергетиканы енгізу, “жасыл” қаржыландыруды кеңейту бойынша жаңа шаралар дайындалады», — деді Үкімет басшысы.

Сонымен қатар Әлихан Смайылов білім беруді және ғылыми-техникалық әлеуетті дамытуға, ҒЗТКЖ-ны кеңейтуге, экономика қажеттіліктері үшін білікті кадрлар даярлауға ерекше назар аударылатынын айтты.

ҚР Премьер-Министрі келесі тақырыпқа көше отырып, бүгінде көптеген елдер үшін басты мәселелердің бірі азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету болып отырғанын атап өтті. Осыған орай, БҰҰ Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымының әлемдік нарықтағы бағаның одан әрі өсуі ықтимал деген болжамын ескере отырып, Қазақстан агроөнеркәсіп кешенінің әлеуетін дамыту және өнімділігін арттыру жөніндегі қадамдарды жандандырады.

Әлихан Смайыловтың айтуынша, ұзақ мерзімді перспективада азық-түлікпен қамтамасыз ету мәселесі климатқа байланысты да күрделене түседі, сондықтан Қазақстанда экология күн тәртібіндегі басты мәселелердің бірі болып отыр.

Сөз соңында ҚР Премьер-Министрі Орталық Азия елдері арасындағы өңірлік ынтымақтастық Тұрақты даму мақсаттарын іске асырудағы негізгі элемент екенін тағы да атап өтті. Осы орайда Алматы қаласында Орталық Азия мен Ауғанстан үшін БҰҰ-ның ТДМ бойынша орталығын ашу жоспарланған.

«Ілгерілеу мен жаһандық мақсаттарға қол жеткізу үшін ұлттық және аймақтық деңгейлерде батыл әрекет ету және тығыз әріптестік қажет. Біздің елдер арасындағы ынтымақтастық пен өзара іс-қимылды одан әрі кеңейту БҰҰ құрылымдарының белсенді қатысуымен тұрақты және өркендеген Орталық Азия құруға ықпал ететініне сенімдімін», — деді Әлихан Смайылов.

Бейне үндеу форматында Еуропалық Одақтың Халықаралық әріптестік жөніндегі комиссары Ютта Урпилайнен саммит қатысушыларына жолдау арнады. ЕО комиссарсы Урпилайнен ЕО-ның Орталық Азияға ТДМ-ға қол жеткізу ісінде көмектесуге ниетті екенін атап өтті.

Урпилайнен ханымның айтуынша, постпандемиялық кезеңде тұрақты дамуға қол жеткізу үшін ұлттық, сондай-ақ өңірлік деңгейде сындарлы диалог, әріптестік пен батыл іс-қимыл қажет. Мемлекет, бизнес, азаматтық  қоғам, ғылыми топтар және халықаралық ұйымдар сынды барлық мүдделі тараптар тұрақты дамуға қол жеткізу үшін қажетті шаралар қабылдауды қамтамасыз етуде өз рөлін атқаруы тиіс.

«Орталық Азиядағы Тұрақты даму саласындағы мақсаттар бойынша бұл саммит уақытылы өткізіліп жатыр. Пандемия Орталық Азияның ТДМ-ге қол жеткізудегі ілгерілеуін баяулатты. ТДМ – бұл тұрақты болашаққа барар жолдағы бәрімізге ортақ компас. ЕО Орталық Азияға ТДМ-геқол жеткізуде көмек көрсетуге ниетті», — деді ол.

ЕО-ның Халықаралық серіктестік жөніндегі комиссары ұйымның жаңа стратегиясы Еуропа мен әлемдегі серіктестерді тұрақты және жоғары сапалы инфрақұрылымға инвестициялау арқылы біріктіруге көмектесетінін айтты.

«ЕО құны 10 миллион еуроны құрайтын өңірлік бағдарламаны қолдайды. Бұл жастардың, соның ішінде оралған мигранттардың дағдыларын инклюзивті дамытуға ықпал етеді. Бұл өңір экономикасын әртараптандыруға көмектесу үшін кәсіби оқытуды қолдаумен қатар жүреді. Сонымен қатар біз еңбекші-мигранттар мен олардың отбасыларына көмек көрсету жобасын әзірлеп жатырмыз. Ақша аударымдары мен жаңа өсімге ынталандыру үшін зияткерлік цифрлық технологияларды пайдалануға баса назар аударылады», — деді Ю. Урпилайнен.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы да ЕО қаржыландыратын COVID-19 дағдарысқа қарсы әрекет ету бағдарламасының екінші кезеңін іске асыруға кіріседі. Бұл иммундау жүйелерін әлдеқайда тұрақты етеді.

Өз кезегінде БҰҰ Бас хатшысының орынбасары, БҰҰДБ Әкімшісінің көмекшісі Уша Рао-Монари ТДМ-ға табысты қол жеткізу даму жолдарын түбегейлі өзгертуді қажет етеді деген пікір білдірді.

«2030 жылға дейін небәрі сегіз жыл қалды, біз дамуды қалпына келтіру және алға жылжу үшін көбірек күш салуымыз керек. Бұл үшін адамға инвестиция салу, әлеуметтік қорғауды жетілдіру, сапалы білім беру, лайықты жұмыс орындарын құру, жаңартылатын энергия көздеріне көшу және барлығына цифрландыруды қамтамасыз ету қажет. Мұндай батыл әрекеттер ТДМ қаржыландыру жүйесін қайта қарауға әкеледі», — деді Уша Рао-Монари.

Саммит маңызды геосаяси оқиғалар кезінде өтіп жатыр. Денсаулық сақтау, экономика, қоршаған орта және саясат саласындағы төтенше жағдайлардың, азық-түлік, энергия мен тауарлардың рекордтық жоғары бағасының жиынтығы, пайыздық мөлшерлемелердің өсуі және қарыз ауыртпалығы COVID-19 пандемиясынан кейін қалпына келтіруде қосымша қиындықтар туғызады.

«Пандемия әлеуметтік қорғау желілері мен денсаулық сақтау жүйелерінің осалдығын, еңбектің қос нарығын және қаржыландыруға қол жетімділіктің теңсіздігін күшейтті. Осы буын алғаш рет 2030 жылға қарай ТДМ-ға қол жеткізудегі сәтсіздіктердің куәсі болды. 20 жылдың ішінде алғаш рет жаһандық төтенше кедейлік өсті», — деді ол.

Басқа өңірдегідей, пандемия Орталық Азия экономикаларының да сыртқы өзгерістерге осал екенін көрсетті. Саудадағы іркілістер, тұтыну мен инвестициялардың төмендеуі, мигранттардың ақша аударымдары, мұнай мен пайдалы қазбалар экспортынан түсетін кірістер өңірдегі барлық елдердің жалпы ішкі өніміне әсер етеді. Әсіресе, шағын және орта бизнес пен өзін-өзі жұмыспен қамтығандар осал, өйткені олардың қызметтеріне сұраныс күрт төмендеді. ТДМ-ге табысты қол жеткізу үшін даму жолдарын түбегейлі өзгертуді қажет. 2030 жылға дейін «дамуды қалпына келтіру» және ілгері қадам басу үшін кеңінен әрекет етуге сегіз жыл уақыт керек. Бұл үшін адамдарға инвестиция салу, әлеуметтік қорғауды кеңейту, сапалы білім беру, лайықты жұмыс орындарын құру, жаңартылатын энергия көздеріне көшу және барлық адамдар үшін цифрландыруды қамтамасыз ету қажет. Мұндай батыл әрекеттер ТДМ қаржыландыру жүйесін қайта қарастыруды талап етеді.

«БҰҰДБ-ның 2022-2025 жылдарға арналған жаңа стратегиялық жоспарында біз 100 млн адамды кедейліктен арылту міндетін алға қойдық. БҰҰ-ның басқа агенттіктерімен әріптестікте қолдау көрсетілетін Жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғаудың жаһандық акселераторы аясында БҰҰДБ әлеуметтік қорғауды жаппай кеңейтуге және күтім көрсету, цифрлық және жасыл экономика салаларында лайықты жұмыс орындарын құрады», — деді БҰҰ Бас хатшысының орынбасары, БҰҰДБ Әкімшісінің көмекшісі.

Сонымен қатар алдағы төрт жылдық жоспарда дамуға әсер ете отырып, тұрақты қаржыландыруға және инвестициялауға жәрдемдесуге ерекше назар аударылатын болады. Мемлекеттік және жеке капиталдың ТДМ-ге көлемі $1 трлн-нан астам инвестицияларын көтермелеу бойынша өршіл мақсат тұр. Қаржыландыруды ауқымды пайдалану үшін пайда табуға ғана емес, ұзақ мерзімді және түрлендіргіш әсерге бағдарланған мемлекеттік-жеке меншік әріптестіктер керек. ТДМ негізделген инвестициялық шешімдер қабылдау үшін қажетті негізді қамтамасыз етеді.

Мемлекет меншігіне айналған ТДМ-ды елдің даму жоспарларына енгізу, ұлттық тұрақты даму жөніндегі басқарушы құрылымдар құру және ерікті ұлттық есептер дайындау – Орталық Азия елдері Үкіметтерінің бейбітшілікті нығайтуға, адамдардың өсіп-өркендеуін қамтамасыз етуге және ғаламшарды қорғауға ниетті екенінің белгісі. ТДМ-ның көбі трансшекаралық сипатқа ие және бірлескен күш-жігер мен өңірлік ынтымақтастықсыз шешілмейді. ЕО қаржыландыратын және БҰҰДБ іске асыратын ТДМ Орталық Азия платформасы Үкіметтер, Еуропалық Одақ, халықаралық қаржы ұйымдары, жеке меншік секторы, БҰҰДБ мен БҰҰ-ның басқа да агенттіктері арасындағы трансшекаралық өзара іс-қимыл, өзара оқыту және өңірлік үйлестіру үшін платформа ретінде әрекет етіп, нақ осыған бағытталады.

Даму проблемаларының сан қырлы сипатын және ТДМ өзара байланысын ескере отырып, Үкіметтердің көбі өздерінің орта мерзімді даму жоспарлары мен тиімділік көрсеткіштерін қайта қарауға, сондай-ақ дамуды қаржыландыруға қатысты жаңа болмыстарды ескеруге ұмтылатын болады. ТДМ-ның өзара байланысты болуы келісілмеген салалық тәсілдерді емес, кешенді шешімдерді қажет етеді. Әсіресе, жергілікті деңгейде.

Сөз соңында Уша Рао-Монари өңір ТДМ-ге қол жеткізуде айтарлықтай ілгерілеуді және пандемиядан кейін тез қалпына келтіруді қаласа, онда тұрақты серіктестік пен жан-жақты күш-жігер қажет екенін айтты. БҰҰДБ Орталық Азиядағы елдер мен мекемелер арасындағы ынтымақтастықты дамыту арқылы осындай синергетикалық әсер қалыптастыру үшін қолайлы орта қалыптастыруға міндеттенеді.

Сондай-ақ ол осы саммитте әлдеқайда тығыз трансшекаралық және өңірлік ынтымақтастыққа жаңа жолдар ашылатынына сенім білдірді.

Өзбекстан Премьер-Министрі Абдулла Арипов өз сөзінде Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму бағдарламасы мен Еуропалық Одаққа іс-шараны өткізуге қолдау көрсеткені үшін ризашылығын білдірді.

«Соңғы екі жарым жылдың ішінде әлем COVID-19-дың таралуының мемлекет пен қоғам өмірінің барлық салаларына әсерінің ауыр салдарын сезінді. Бүгін елдерді пандемиядан кейін қалпына келтіру жолдарын талқылау үшін жиналғанымыз аса маңызды. Бұл орайда тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізу бойынша пәрменді шаралар қабылдау басты фактор болатынына еш күмән жоқ», — деді А. Арипов.

Ол Өзбекстан пандемия жағдайында да ТДМ аясында өзіне алған міндеттемелерін орындауды жалғастырып, елеулі нәтижелерге қол жеткізгенін атап өтті. Мемлекет қолда бар ішкі резервтерді және сыртқы қарыз алысуды тиімді пайдалана отырып, дағдарысқа қарсы қорды жедел қалыптастырып қана қоймай, сонымен қатар пандемиялық дағдарыстан ең аз шығынмен және оң экономикалық өсіммен шыға алды.

Бұдан бөлек, жақында Өзбекстан Республикасы Президентінің бастамасы бойынша қабылданған Жаңа Өзбекстанның 2022-2026 жылдарға арналған даму стратегиясы барлық негізгі мақсаттарды қамтиды. Басты міндеттердің бірі – 2026 жылға қарай кедейлік деңгейін екі есе азайту. Осы бағдарламалық құжаттың ережелері Ұлттық мақсаттармен және 2030 жылға дейінгі кезеңге арналған тұрақты даму саласындағы күн тәртібімен тығыз байланысты және үйлестірілген.

«Өзбекстан Үкіметі өз алдына 2030 жылға қарай табысы орташадан жоғары елдердің бірінші тобына кіру бойынша өте өршіл, бірақ орындалуы әбден мүмкін міндет қойып отыр. Осы мақсатта бізге жан басына шаққанда ІЖӨ-нің 2,5 есе өсуін және жалпы ІЖӨ-нің жыл сайынғы өсу қарқынын 6-7 пайыз деңгейінде қамтамасыз ету қажет. Сонымен қатар біз халықтың әл-ауқатын арттырудың инклюзивтілігін және адами капиталды дамытуды қамтамасыз етуге ниеттіміз», — деді Өзбекстанның Премьер-Министрі.

Бұл мақсаттарды іске асыру, бірінші кезекте, коммерциялық банктерді трансформациялау және мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендіру, жер қатынастарын реформалау, энергетикалық нарықты ырықтандыру, ауыл шаруашылығы саласын жаңғырту, жасыл және цифрлық технологияларды белсенді түрде енгізу есебінен қамтамасыз етіледі. Өзбекстан Үкіметінің басшысы республикадағы барлық реформалардың адам мүддесін бәрінен жоғары қоятынын атап өтті. Бұл басымдық БҰҰ-ның Тұрақты даму саласындағы күн тәртібінің «Ешкімді артта қалдырмау» (Leaving no one behind) негізгі қағидатын толық көрсетеді.

Абдулла Арипов ТДМ жетістіктерінің тиімділігін арттыру бойынша кейбір ұсыныстарды айтты:

біріншіден, мемлекеттің экономикаға қатысуын қысқарта отырып, оның рөлін дәйекті түрде реформалау — билік органдарының басқарушылық қызметінің тиімділігін, олардың азаматтар алдында есеп беруін арттыру, шешімдер қабылдаудың ашықтығын қамтамасыз ету, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес, электрондық үкіметті белсенді түрде енгізу;

екіншіден, жеке меншік секторының өсуін ынталандыру және тұрақты әрі сапалы жұмыс орындарын құру — жер, еңбек және қаржы ресурстарын бөлу тетіктерін жақсарту, қызметкерлердің құқықтарын қорғауға назар аудара отырып, осы саладағы нормативтік-құқықтық базаны жетілдіру;

үшіншіден, азық-түлік қауіпсіздігі проблемаларын шешу, әлемдік бағалардың күрт өсуінің теріс әсерін жұмсарту жөнінде бірлескен шараларды алдын ала қабылдау;

төртіншіден, бірлескен күш-жігерді балама көлік дәліздерін дамытуға, азық-түлік, тоқыма, фармацевтика, машина жасау өнімдерін өндіру сияқты және басқа да салалық бағыттарда жаңа қосылған құн тізбектерін құруға бағыттау;

бесіншіден, денсаулық сақтау мен білім беру саласындағы, гендерлік теңдіктің ұлттық стратегиясын іске асырудағы ауқымды реформаларды ілгерілете отырып, адами капиталды дамыту бағдарламаларына инвестиция салу.

алтыншыдан, «білім алмасу» мен жасыл инвестицияларды қоса алғанда, инклюзивті жасылға көшу саласында пәрменді қадамдар қабылдау.

«Бір мезгілде “Жасылға өту” дамушы экономикалар мен халықтың әлжуаз топтары үшін шок тудырмауы тиіс. “Жасыл” энергетиканы дамытуға, инновациялар мен цифрлық технологияларды енгізуге, инфрақұрылымды жаңғыртуға күш-жігер жұмсау маңызды», — деді Абдулла Арипов.

Оның айтуынша, Өзбекстан электр энергиясын өндірудің жалпы көлемінде 2030 жылға қарай жаңартылатын энергия көздерінің үлесін 25%-ға дейін арттыруға ниетті (бүгінде бұл көрсеткіш 0,5%-ды құрайды). Алдағы жылдары жалпы қуаты 5 000 МВт күн электр станцияларын және жалпы қуаты 3 000 МВт жел электр станцияларын салу жоспарланып отыр.

Сондай-ақ осы жылдың соңына дейін барлық мемлекеттік мекемелер мен компанияларды жаңартылатын энергия көздеріне көшіру міндеті қойылды. Іске асырылып жатқан мемлекеттік бағдарламалар аясында әлеуметтік, инфрақұрылымдық және тұрғын үй объектілерін салуға баламалы энергия көздері мен энергия үнемдеу технологияларын міндетті түрде енгізу жөніндегі нормалар енгізіліп жатыр.

Сонымен бірге табиғи ресурстарды тиімді басқару, парниктік газдар шығарындыларын одан әрі азайту жөнінде шаралар қабылдау, табиғи апаттарды басқару жүйесін жақсарту қажет. Өзбекстан Париж келісімінің мақсаттарына қол жеткізуге оқталып отыр.

Өзбекстан Премьер-Министрі Арал теңізінің экологиялық жағдайының күн тәртібінде өзекті екенін еске салды. БҰҰ қамқорлығымен Арал өңірі үшін адам қауіпсіздігі жөніндегі сенімгерлік қорының қызметін практикалық жобалармен толықтыруды жалғастыру маңызды. Бұған өткен жылы республика басшылығының бастамасымен қабылданған «Арал өңірін экологиялық инновациялар мен технологиялар аймағы деп жариялау туралы» БҰҰ Бас Ассамблеясының қарарын белсенді түрде іске асыру ықпал ететін болады.

«Өзбекстан БҰҰ Даму бағдарламасымен, Еуропалық экономикалық комиссиямен, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымымен, ЮНЕСКО, ЮНИСЕФ, ЮНИДО, ФАО және басқа да халықаралық құрылымдармен практикалық өзара іс-қимылды кеңейтуге дайын. Біз қарқынды байланыстар мен алмасуларды жалғастыруға, ынтымақтастықты тереңдетуге және ең алдымен, халықтың тұрмыс сапасын жақсартуға және әл-ауқатын арттыруға бағытталған Өзбекстандағы Тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізу үшін бірлескен іс-шараларды іске асыруға мүдделіміз», — деді ол.

Қырғызстанның Министрлер кабинетінің Төрағасы Ақылбек Жапаров тұрақты даму саласындағы халықаралық күн тәртібін жүзеге асыруға ниетті екенін білдірді. Ол Тұрақты даму мақсаттарының (ТДМ) іске асырылуын шолу бойынша өңірлік форумның уақытында шақырылғанын атап өтті.

«Коронавирус пандемиясына және оның теріс әлеуметтік-экономикалық салдарларына байланысты біз ТДМ-ыд іске асыру кестесінен артта қалып отырғанымыз анық. Ортақ күш-жігердің арқасында коронавирус қаупін вакциналау шараларымен тоқтатып, азаматтардың өмірі мен денсаулығын қорғап қалғанымыз қуантады. Біздің қазіргі ортақ мақсатымыз – ТДМ-ге қол жеткізуде бірге алға жылжып, нәтижелерді бекіту. Қырғыз Республикасы Тұрақты даму саласындағы халықаралық күн тәртібін жүзеге асыруды қолдап, “ешкімді артта қалдырмау” жаһандық міндеттемесін ұстанады. Тұрақты даму мақсаттары мемлекеттік саясат шараларында ескеріліп, Қырғызстанның 2040 жылға дейінгі ұлттық даму стратегиясына қосылған. Қазіргі уақытта ТДМ-ның 232 жаһандық индикаторының 140-ы бойынша ұлттық баламалар әзірленді», — деді Ақылбек Жапаров.

Ол биылғы маусым айында БҰҰ Бас хатшысының бірінші орынбасары Амина Мохаммедтің Қырғыз Республикасына сапары барысында БҰҰ-ның 2023-2027 жылдарға арналған Қырғыз Республикасындағы тұрақты даму саласындағы ынтымақтастық жөніндегі негіздемелік бағдарламасына қол қойылғанын атап өтті. Бағдарлама елдің тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізуіне жәрдемдесуге бағытталған. 2020 жылы ТДМ-ды іске асыру бойынша жүргізілген ерікті ұлттық шолуға сәйкес, Қырғызстан БҰҰ белгілеген ТДМ индикаторларының 50%-на жетті.

Ақылбек Жапаров мақсаттарға қол жеткізудегі ұлттық басымдықтарды айқындай отырып, Қырғыз Республикасы климаттың өзгеруінің ерекше таулы табиғатқа теріс әсер етуіне ерекше назар аударатынын атап өтті.

Өткен жылы БҰҰ Бас Ассамблеясының жалпы пікірталастарында, Куньминдегі биоалуантүрлілік туралы БҰҰ Конвенциясы тараптары конференциясының он бесінші сессиясында және Глазгодағы климаттық саммитте республика әлемдік қауымдастыққа климаттың өзгеруінің тау мұздықтарына және биоалуантүрлілікке тигізетін зардаптары туралы хабарлады.

Министрлер кабинетінің Төрағасы халықаралық әріптестерді Қырғызстан мен таулы елдердің тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізуде қолдау көрсетуге шақырды.

Саммитте әлемдік деңгейдегі бірқатар сарапшылар сөз сөйледі. Олардың қатарында Колумбия университетінің (АҚШ) Тұрақты даму орталығының директоры және белгілі экономист Джеффри Сакс, Брукинг институтының (АҚШ) «Жаһандық экономика және даму» бағдарламасының аға ғылыми қызметкері Йоханнес Ф. Линн, Колумбия университетінің (АҚШ) және Sciences Po университетінің (Франция) профессоры Шив Сомшвар, БАӘ Бәсекеге қабілеттілік және статистика федералды орталығының директоры Ханан Ахли, Эстония электрондық басқару академиясының атқарушы директоры және басқарма төрағасы Ханнес Асток және т.б. бар.