ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫНДАҒЫ ІРІ СУ НЫСАНДАРЫНЫҢ ЖАЙ-КҮЙІ, СУ ТАСҚЫНЫНА ҚАРСЫ ДАЙЫНДЫҒЫ ЗЕРДЕЛЕНДІ

Түркістан облысы – еліміздің ең жылы әрі ауыл шаруашылығына қолайлы өңірлерінің бірі. Сондықтан мұнда су ресурстарын тиімді басқару, ірі су қоймаларының жай-күйін бақылау және су тасқынының алдын алу мәселесі күн тәртібінен түспейді. Су – тіршілік көзі ғана емес, аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуындағы стратегиялық маңызы бар фактор. Осы орайда Үкіметтің тапсырмасымен ҚР Премьер-министрінің орынбасары Қанат Бозымбаев Түркістан облысына арнайы іссапармен келіп, ірі су нысандарын аралап, су тасқынына қарсы дайындық барысымен танысты.

Іссапар барысында Қанат Бозымбаев пен облыс әкімі Нұралхан Көшеров «Бөген», «Бәйдібек ата», «Шардара» су қоймаларын тікұшақпен әуеден шолып көрді. Бұл әдіс су қоймаларының жағдайын жан-жақты бақылауға мүмкіндік береді. Әуеден визуалды бақылау барысында су деңгейінің өзгерісі, жайылу аумағы, гидротехникалық құрылыстардың жағдайы назарға алынды. Осыдан кейін делегация «Көксарай» контрреттегішіне арнайы барып, су қоймасының техникалық ахуалын бағалады.

«Көксарай» контрреттегішінің жағдайы – басты назарда

Кездесу барысында Қанат Бозымбаев «Көксарай» су реттегішінің қазіргі жағдайымен танысып, оның су тасқынына қарсы маңызын ерекше атап өтті. Жалпы сыйымдылығы 3 миллиард текше метрге дейін жететін бұл нысан бүгінде тек 1,5 миллиард текше метр суды қабылдауға қауқарлы. Бұл көрсеткіш жобаланған қуаттылықтың жартысына ғана тең. Себебі, нысанның техникалық тозуы мен құрылымдық шектеулері су жинау мүмкіндігін шектеп отыр.

Осыған байланысты Су ресурстары комитеті тарапынан «Көксарайды» толық реконструкциялау үшін жобалық-сметалық құжаттама (ЖСҚ) әзірленіп, тиісті сараптамалық қорытындылар алынған. Қазіргі таңда Ислам даму банкінің қолдауымен құрылыс-монтаж жұмыстары бастау алдында тұр. Егер жоба толық іске асса, су реттегіш толық қуатында жұмыс істеп, өңірдің су қауіпсіздігін едәуір арттырады. Бұл өз кезегінде ауыл шаруашылығы үшін маңызды вегетациялық кезеңде қажетті су қорын сақтап, су тапшылығы қаупін азайтады.

«Шардара» – стратегиялық маңызды нысан

Облыстағы тағы бір маңызды су қоймасы – «Шардара». Бұл қойманың сыйымдылығы 5,2 миллиард текше метрге жуық, және ол Орталық Азиядағы ең ірі гидротехникалық нысандардың бірі саналады. Бүгінде оның толу көрсеткіші 85%-дан жоғары, бұл өткен жылмен салыстырғанда айтарлықтай жоғары нәтиже. Мамандар су деңгейін тұрақты бақылауда ұстап отыр. 2024 жылы «Шардара» су қоймасы бөгетінің сейсмотұрақтылығын арттыру мақсатында ауқымды құрылыс жұмыстары жүргізілді. Жобаны іске асыруға республикалық бюджеттен 7,7 миллиард теңге бөлініп, жыл соңында құрылыс толық аяқталды. Бұл жоба аймақтағы су тасқыны қаупін азайтуға және ұзақмерзімді қауіпсіздікке оң әсер етпек.

«Бөген» су қоймасы – жаңғыртуды қажет ететін көне нысан

«Бөген» су қоймасы – Түркістан облысындағы ең көне су нысандарының бірі. 1962 жылдан бері үздіксіз жұмыс істеп келе жатқан бұл нысан бүгінде 67,8 мың гектар егістік алқабын ағын сумен қамтамасыз етіп отыр. Жылдар өте келе бұл нысанның кейбір бөліктері ескіріп, техникалық жаңғыртуды қажет етіп отыр. Осы мақсатта 2021-2022 жылдары кешенді зерттеу және диагностикалық жұмыстар жүргізіліп, көпфакторлы сараптама нәтижесінде күрделі жөндеу қажет екені белгілі болды. ЖСҚ дайындалып, мемлекеттік сараптамадан оң баға алынды. Алдағы кезеңде жөндеу жұмыстарына қаражат қарастырылып, іске асыру кестесі бекітілетін болады.

«Бәйдібек ата» – болашағы зор жаңа жоба

2023 жылы басталған «Бәйдібек ата» су қоймасының құрылысы – аймақтағы су тапшылығын шешуге бағытталған стратегиялық маңызды жобалардың бірі. Жалпы құны 15,7 миллиард теңге болатын бұл жоба аясында 68 миллион текше метр су жинау көзделген. Қазірдің өзінде бөлінген қаржының бір бөлігі игеріліп, құрылыс жұмыстарының алғашқы кезеңі аяқталды. Егер қаржы бөлінісі толық әрі уақтылы жүргізілсе, құрылыс 2025 жылы толығымен аяқталып, пайдалануға беріледі. Бұл су қоймасының негізгі көзі – Бөген өзені, жалпы ауданы – 680 гектар. Бөгеттің ұзындығы 1,75 шақырым, ал биіктігі – 26 метр. Бұл канал бойында 1 369 гектар суармалы жер орналасқан, және олар толыққанды ағын сумен қамтамасыз етілетін болады.

Су қауіпсіздігі – басты назарда

ҚР Премьер-министрінің орынбасары Қанат Бозымбаев барлық су нысандары бойынша ұсыныстар мен ескертулерді тыңдап, жергілікті атқарушы органдарға нақты тапсырмалар жүктеді. Су тасқынына қарсы дайындық пен вегетациялық кезеңге әзірлік жоғары деңгейде жүргізілуі қажет екенін ескертті. Бұл әсіресе климаттық өзгерістер жиі байқалатын қазіргі кезеңде аса маңызды. Түркістан өңірінде осы бағыттағы жұмыстар жүйелі түрде жалғасатын болады.

Ауыл шаруашылығына тікелей әсер ететін су қоймаларының техникалық жағдайын тұрақты бақылау, оларды жаңғырту және жаңа нысандар салу – өңірдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің алғышарты. Бұл бағытта Түркістан облысы әкімдігі мен республикалық органдар тығыз өзара әрекеттесіп, тиімді жобаларды жүзеге асыруды жалғастыра береді.